Hoe leg je oorlog uit op kindermaat? Heel wat (groot)ouders worstelen met die vraag en vermijden het onderwerp liever, om geen onrust te zaaien. Maar volgens de gepensioneerde leerkracht Patrick Adam (67) uit Torhout is het net belangrijk om oorlog niet dood te zwijgen. Met zijn vrijwilligersorganisatie ‘Grootouders voor vrede’ trekt hij naar scholen om het thema bespreekbaar te maken. Samen met dochter Eline (39) en kleindochter Suzie (8) deelt hij tips om met kinderen in gesprek te gaan.
Grootouders voor vrede
‘Toen mijn moeder zes was, vielen er bommen op het station van Diksmuide, vlak bij haar huis. Ze moest vluchten en verstopte zich in een gracht vol netels. Het heeft een diepe indruk op haar gemaakt. Haar verhaal, en vele andere over de wereldoorlogen, heb ik als kind talloze keren gehoord’, vertelt Patrick. ‘Sindsdien ben ik gefascineerd door het onderwerp.’
Boezemden die verhalen je angst in?
Patrick: ‘Nee, ik was vooral nieuwsgierig. Het eerste boekje dat ik van mijn eigen zakgeld kocht, ging over de Eerste Wereldoorlog in mijn dorp: “Aartrijke 14–18”. Veel familienamen herkende ik. De kleinkinderen van de mannen in dat boek zaten bij mij in de klas. Het idee dat er ooit Duitse soldaten door mijn straat waren getrokken en hier hadden geleefd, vond ik zot. “Oei, hier staan ze op de foto aan de molen... en nu woon ik daar.” Onze generatie grootouders heeft de oorlog niet zelf meegemaakt, maar ik vind het onze morele plicht om die verhalen door te geven.’
Ruzie leren uitpraten is óók een les over oorlog en vrede.
~ Patrick , Grootouders voor vrede
Vanaf welke leeftijd zijn kinderen klaar om over oorlog te horen?
Patrick: ‘Het vijfde of zesde leerjaar lijkt ideaal. Dan kunnen kinderen al iets begrijpen van de geopolitieke context. Daarom richtten we ons met ‘Grootouders voor vrede’ vooral op die leeftijd. Maar ook jongere kinderen kan je al iets bijbrengen. Hoe los je een ruzie op? Hoe ga je om met verschillen? Hoe voorkom je pesten? Dat zijn allemaal lessen die rechtstreeks met vrede – en dus ook met oorlog – te maken hebben.’
Eline: ‘Omdat papa, ook als leerkracht, vaak met oorlog bezig was, kreeg ik er als kind veel over mee. Ik herinner me nog dat ik op mijn negende een uitzending over concentratiekampen zag. Dat was wél te vroeg. Zulke beelden raad ik niet aan op die leeftijd. (glimlacht)
Maar door verhalen zoals dat van Anne Frank ben ik altijd geboeid gebleven door geschiedenis. Het bracht me ertoe om het later ook te studeren. Nu werk ik bij Westtoer, waar ik onder meer WOI-projecten in de Westhoek coördineer. Net als papa voel ik een sterke historische empathie. Hoe konden er in België in vier jaar tijd 600.000 mensen van 116 nationaliteiten sterven? Hoe kon het zo fout lopen? Ik voel de verantwoordelijkheid om die verhalen te blijven doorgeven.’
Oorlog in Gaza
Vandaag blijft oorlog jammer genoeg actueel. Wat heb jij er al over geleerd, Suzie?
Suzie: ‘In zedenleer leerden we over vredestekens, zoals de V met twee vingers en de witte duif. We leerden ook dat je niet mag pesten en dat je ruzies moet uitpraten. Met mijn vriendinnen heb ik vaak ruzie, maar we lossen het altijd op en geven elkaar dan een knuffel.’
Eline: ‘Suzie heeft ook al vragen gesteld over Gaza en Israël toen ik vertelde dat er oorlog is. Ik wilde haar meenemen naar een protest in Brussel, maar dat is er niet van gekomen. We hebben er wel over gepraat. Ik legde uit dat je bij een conflict beter kijkt naar wat je verbindt, niet naar wat je anders maakt.
Suzie’s school is superdivers: er worden veel talen gesproken en er zijn verschillende geloofsovertuigingen. Daardoor wordt de boodschap van respect en verdraagzaamheid er sterk uitgedragen, ook al is oorlog zelf nog niet als thema besproken.’
Suzie: ‘Mama vertelde ook dat er in de Tweede Wereldoorlog mensen naar een soort kamp werden gebracht en daar werden gedood. Dat vind ik eng.’
Eline: ‘De oorlog in Gaza heeft wortels in de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Daarom verwees ik naar de Holocaust. Ik wilde duidelijk maken dat beslissingen altijd gevolgen hebben voor de toekomst. Sommige patronen keren bovendien steeds terug: propaganda, haatspraak, desinformatie... Daarom is het zo belangrijk dat jongeren over oorlog blijven leren.’
Hoe leg je oorlog begrijpelijk uit? Tips van Patrick:
1 - Mijd het onderwerp niet
Kinderen pikken veel op en kunnen zich onnodig zorgen maken. Bespreek wat ze gehoord hebben en stel hen gerust, bijvoorbeeld door uit te leggen dat bepaalde angsten, zoals papa die soldaat moet worden, niet aan de orde zijn.
2 - Grijp herkenbare aanknopingspunten aan
Gebruik situaties uit het dagelijks leven om het gesprek te starten: een (nieuws-)uitzending, een liedje op de radio, of een oorlogsmonument waar jullie langs wandelen.
3 - Gebruik verhalen als kapstok
Een verhaal maakt oorlog minder abstract. Denk aan ‘Het dagboek van Anne Frank’ of ‘Het dagboek van Zlata Filipović’. Of koppel zelf een verhaal aan een beeld, zoals een foto van een moeder en kinderen op de vlucht, en laat kinderen meedenken over wie de mensen zijn en wat ze meemaken.
4 - Stel verbeeldingsvragen
Nodig kinderen uit om zich in te leven. Waar gaan die mensen op de foto naartoe? Hoe zouden ze zich voelen? Wat zou jij meenemen als je moest vluchten?
5 - Leg het verschil uit tussen ‘hartentaal’ en ‘bliksemtaal’
Hartentaal is positief, bliksemtaal bevat negatieve boodschappen. Vraag welke van de twee talen zij het vaakst spreken, en benadruk dat oorlog vaak begint met bliksemtaal. Wie kijkt naar Karrewiet, het jeugdjournaal op Ketnet, ziet dat Trump en Poetin daar duidelijke voorbeelden van zijn.
6 - Benadruk solidariteit
Vertel ook over de hulp en samenhorigheid die vaak ontstaan tijdens oorlog. Zo geef je een positieve insteek, in plaats van alleen maar angstige verhalen.
7 - Laat kinderen hun eigen vredesdaden zien
Vraag wat zij nu al doen om anderen te helpen: oma in de tuin, boodschappen voor opa, een buurvrouw helpen oversteken. Leg uit dat ook deze kleine daden bijdragen aan vrede, én echt een verschil maken.
Wat is ‘Grootouders voor vrede’?
Patrick zet zich al decennialang vrijwillig in voor vredeseducatie op kindermaat. Sinds zijn pensioen doet hij dat onder de naam ‘Grootouders voor Vrede’, samen met tientallen andere grootouders. Afgelopen schooljaar verwelkomden ze bijna 500 kinderen van Torhoutse basisscholen in het gebouw van de lokale speelpleinwerking. Daar werkten ze rond oorlog en vrede met creatieve, verbindende oefeningen, zoals samen een reusachtige wereldbol dragen en vredesstoelen beschilderen.
Wil jij ook bijdragen aan vrede in jouw buurt of school? Vraag educatief materiaal aan via pat.adam@skynet.be.
Foto's: Kristof Ghyselinck
