De dagen worden korter, de zon laat zich minder zien. Buiten is het fris, soms ronduit guur. En zodra de laatste voetstappen van de Sint weer richting Spanje vertrekken, begint het bij velen te kriebelen: tijd om de kerstboom te zetten! Maar hoe kies je een duurzame kerstboom? Is een echte boom de beste keus? Of zijn er betere alternatieven? We hebben het voor je uitgeplozen.
Traditie
De kerstboom is een Germaans gebruik. In de donkere wintermaanden haalden de Germanen groene takken in huis, een symbool van hoop, van het licht dat zou terugkeren. Die takken werden een boom die stond voor de belofte van een nieuwe lente. Versierd met gedroogde appeltjes en sterren, om de band met de boomgeesten te versterken. Net als Halloween maakte de kerstboom een omweg langs de VS, voor hij in heel Europa werd omarmd. In de twintigste eeuw deed de kunstkerstboom zijn intrede. Geen gesleur meer met zware bakken potgrond, geen tapijt van naalden onder de zetel.
Vragen, vragen, vragen
Rond de eeuwwisseling begonnen mensen zich vragen te stellen. Miljoenen kerstbomen die elk jaar worden gekapt of uitgegraven om amper enkele weken ons huis te versieren, is dat eigenlijk wel verantwoord? Bestaat er zoiets als een écht duurzame kerstboom? Wetenschappers probeerden dat te achterhalen via een levenscyclusanalyse, een methode waarbij elke stap in de keten wordt onderzocht. Zo kunnen producten met elkaar vergeleken worden.
Alleen: duurzaamheid laat zich niet in één getal vangen. Want wat weegt het zwaarst? Is een boom die meer water verbruikt, maar minder energie, duurzamer? En wat als kleine stukjes van een plastic kerstboom in zee belanden en daar een zeeschildpad ziek maken? Dan moet je inschatten hoe zo’n boom uit elkaar valt: in grote stukken of in microplastics? Blijven die drijven of zinken ze? En wat als de boom ergens gedumpt wordt en maanden in zon en regen ligt te verweren? Ook bij natuurlijke bomen is het niet eenvoudig. Worden ze na Nieuwjaar verbrand, en gebeurt dat dan in een verbrandingsinstallatie of op een kerstboomverbranding? Hoeveel CO2 komt daarbij vrij? En wat met de potgrond en het transport? Kortom: achter die gezellige dennennaalden schuilen verrassend veel vragen.
Kunstboom of echte boom?
Bij de keuze tussen een echte kerstboom of een kunstboom spelen veel argumenten mee. Een echte boom ruikt heerlijk en voelt authentiek, maar vraagt ook wat verzorging: dagelijks een liter water, anders vallen de naalden snel af. Zonder water droogt de boom uit en stijgt het brandgevaar.
Een kunstboom daarentegen lijkt praktisch: geen gedoe, geen naalden op de vloer. Kijk je naar de milieu-impact, dan is er geen duidelijke winnaar. Toch geldt één vuistregel: gebruik je een kunstboom minder dan vijf jaar, dan vormt hij geen duurzame keuze. Wil je er toch één, kies dan voor een tweedehands exemplaar uit De Kringwinkel of investeer in een kwaliteitsvolle boom die járen meegaat.
Daarnaast is er nog een belangrijk aspect: gezondheid. De Gezinsbond is voortrekker in de strijd tegen hormoonverstorende stoffen en waarschuwt voor kunststoffen zoals PVC, die vaak weekmakers, brandvertragers of waterafstotende lagen bevatten. Die stoffen kunnen onze eigen hormonen nabootsen of verstoren. Vooral baby’s, pubers en zwangere vrouwen zijn er extra gevoelig voor. Veel goedkope kunstbomen zijn gemaakt van PVC, reden te meer om te kiezen voor een (biologisch geteelde) echte boom als er kinderen in huis zijn.
Met of zonder wortel?
Heel wat landen hebben kerstboomplantages, maar wist je dat de Belgische Ardennen grote producenten huisvesten? Goed nieuws dus: met een boom van eigen bodem beperk je de transportimpact aanzienlijk. Kies dus liever een kerstboom uit België dan eentje uit Denemarken of Polen.
De meest duurzame keuze is een boom met wortel, die je na de feestdagen opnieuw uitplant. Maar eerlijk is eerlijk: je hebt donkergroene vingers nodig om hem een jaar in leven te houden. Wil je je er toch aan wagen? Kies dan bij de aankoop voor een kleine boom in een ruime pot. Laat hem wennen aan de temperatuur door hem eerst een paar dagen in de garage of een koele hal te zetten. Geef dagelijks water en zet hem niet te dicht bij de verwarming. Na de feestdagen plant je hem best zo snel mogelijk buiten, opnieuw met wat gewenning aan de koude. Vergeet hem ook in de zomer niet te gieten, want kerstbomen hebben kleine wortels. Met wat geluk geniet je meerdere jaren van je eigen boom.
Wil of kan je hem niet uitplanten, dan kan je ook een gezaagde boom zonder wortels kiezen. Die is lichter in transport en daardoor iets milieuvriendelijker. Ook dan blijft water belangrijk: zet hem in een voet met waterreservoir en verwen de naalden af en toe met een plantenspuit. Alleen opletten met de lichtjes: water en elektriciteit blijven een riskante combinatie.
Versiering
Gebruik je nog de oude gloeilampjes die al jaren meegaan in de familie? Dan is de milieu-impact van je versiering waarschijnlijk groter dan die van je boom. Kies liever voor duurzame ledverlichting: die verbruikt veel minder energie én gaat jaren mee. Ook hier geldt: kwaliteit loont. Echte duurzaamheid zit in spullen die lang meegaan.
Wees ook voorzichtig met plastic glitterslingers en kunstsneeuw. Ze lijken onschuldig, maar bevatten vaak hormoonverstorende stoffen en geven microplastics af. Die komen uiteindelijk terecht in het milieu en dus ook in ons.
Nog een beter idee: maak je eigen ornamenten voor de kerstboom. Bak figuurtjes in brooddeeg, haak sterretjes, vouw een kerstengel, en knip slingers uit kleurige pagina’s van oude tijdschriften. Leuk om samen te doen op een regenachtige zaterdag!
Of kijk eens buiten in de tuin en het bos: bessentrosjes, sierappeltjes, takjes hulst en dennenappels zijn minstens even mooie versiersels om die duurzame kerstboom helemaal af te maken. Wedden dat de kinderen met veel enthousiasme aan het sprokkelen en knutselen gaan?
Na de feestdagen
Een kunstboom berg je na de feestdagen best netjes op, zodat je er de volgende jaren opnieuw plezier aan beleeft. Is hij écht versleten, dan hoort hij bij het restafval of grofvuil.
Een echte boom die je niet uitplant, kan je meegeven met de afvalophaling van je gemeente – zonder versiering uiteraard. Veel gemeenten composteren de bomen, zodat ze later opnieuw de bloemperken voeden. Soms worden ze verhakseld tot bodembedekker of wandelpad.
Je kerstboom verbranden? Dat laat je beter over aan verbrandingsinstallaties met een fijnstoffilter. Dat is niet alleen veiliger, maar ook beter voor de luchtkwaliteit. En geef toe: samen genieten van een warme chocomelk of iets sterkers, dat kan ook zonder rookpluimen.
De winnaar: DIY
De titel van meest duurzame kerstboom gaat eigenlijk naar nog een ander soort kerstboom: een die je zelf in elkaar knutselt! Met wat overschotjes hout timmer of knoop je zo je hoogst persoonlijke boom in elkaar. Je kunt het zo moeilijk maken als je wil, maar je hoeft geen handige harry te zijn om iets moois te maken. Duurzaam, én iets om trots op te zijn.
Weinig plek? Maak er dan eentje in 2D. Met een paar latjes, wat tape of touw tover je zo een fancy boom tegen de muur. Hoe je ‘m verder invult en versiert, hangt helemaal af van jouw smaak en fantasie. (Of zoek wat inspiratie op Pinterest 😉)
Nog op zoek naar een kerstboom?
Tot en met 30 november kan je een echte kerstboom (A-kwaliteit) met 10% korting bestellen. Ontdek het duurzame aanbod op gezinsbond.be/kortingen/actie-kerstbomen.
