Als je kijkt naar spelende kinderen valt het al gauw op: bepaalde handelingen kunnen ze aldoor blijven herhalen. Ze laden een kast in en weer uit, verstoppen zich onder tafels en doeken, zetten alle autootjes mooi op een rij … Er lijkt niet echt een einddoel te zijn, maar ze gaan geconcentreerd op in hun spel, en scheppen er veel plezier in. Speelschema's, zo heten zulke handelingen, en ze zijn waardevoller dan je misschien denkt.
Spelen = leren
Jonge kinderen kunnen in hun spel eindeloos hetzelfde blijven uitproberen. Dat doen ze niet zomaar: die herhaling is belangrijk voor hun ontwikkeling. Speelschema's, zo noemen we die herhaalde handelingen, en ze helpen kinderen te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit, en hoe van alles en nog wat werkt. Wat is zwaar en wat niet? Hoe passen dingen in elkaar? Welke reactie geeft een voorwerp op mijn actie? Hoe hard moet ik iets gooien?
Door bewegingen te herhalen worden ze geautomatiseerd en opgeslagen in de hersenen, wat kinderen helpt voor later. Heel wat acties die we nu doen zijn een gevolg van de speelschema’s die we als kind leerden en toepasten. Straf hé?
Als ouder of grootouder kan je die speelschema’s bij je kind ontdekken door hun spel te observeren. Wat doen ze? Waar halen ze spelplezier uit? Eens je ze herkent, kan je ondersteunen door stimulerend materiaal aan te bieden. Daarvoor heb je geen bijzonder speelgoed nodig. Met huis-, tuin- en keukenmateriaal geraak je al een heel eind.
Op de website Speelbank vind je een overzicht van de speelschema’s, inclusief leuke speelideeën. Benieuwd? We geven je hieronder alvast een paar schema's en ideetjes mee!
In beweging
Kinderen zetten zichzelf en de voorwerpen rond hen graag in beweging. Ze gooien, schoppen, rennen, vangen … Zo leren ze veel over actie-reactie, snelheid, richten en hoe de zwaartekracht werkt.
Zo speel je erop in:
- Ideaal materiaal om aan te bieden is alles wat rolt, zoals ballen, fietsjes, of buizen, of materiaal waarmee je kan (en mag!) gooien — denk bijvoorbeeld aan kurken, ringen, of waterballonnen.
- Peuters geef je zachte ballen of stoffen voorwerpen die zacht aankomen.
Draaien
Kleuters lopen soms eindeloos rond een paaltje. Peuters zetten hun autootje op zijn kop en draaien aan de wielen, en geen enkele knop van het fornuis of de wasmachine is veilig voor jonge kinderen. Al dat ronddraaien bevordert de fijne motoriek, en leert hen hoe draaien werkt en wat er dan gebeurt.
Zo speel je erop in:
- Zet hun fietsje eens op zijn kop en toon hoe een wiel draait.
- Laat sleutels in sleutelgaten draaien, of haal de slazwierder uit de kast. Ook moeren en bouten vast- en losdraaien vinden kleuters fantastisch.
- Maak met een stuk papier een draaimolentje om de wind te vangen.
- Haal een springtouw boven of zet enkele emmers als kegels in de tuin zodat ze eromheen kunnen lopen.
Vervoeren
Kinderen sleuren materiaal graag van hier naar daar en weer terug. Ze zeulen rond met mandjes en tassen en laden hun karretje of vrachtwagen vol. Zo leren ze over gewicht. Hoe hard moet je trekken en duwen om iets vooruit te krijgen? Ze ervaren hoe zwaar dingen zijn, en wat ergens in past en wat niet.
Zo speel je erop in:
- Zoek een oude handtas of een mandje, of emmers in verschillende formaten, en vul ze met kleine materialen die naar hartenlust verplaatst mogen worden. Denk aan kurken, blokken en knuffels, maar ook aan gewone keukenmaterialen zoals houten lepels of lege potjes.
- Duwkarretjes of poppenwagens vallen ook altijd in de smaak. Of bind een lege doos aan een loopfietsje: perfect om een knuffel in te vervoeren.
- Zing samen het liedje ‘Ik heb mijn wagen volgeladen’ terwijl je de kamer rondgaat om met het karretje al het speelgoed op te ruimen, of doe hetzelfde met de afgevallen bladeren in de tuin.
Heel wat acties die we nu doen zijn een gevolg van de speelschema’s die we als kind leerden en toepasten
Verbinden en bouwen
Zodra ze twee blokken op elkaar zetten, zijn kinderen aan het bouwen. Verbinden komt later als ze al wat ingenieuzer te werk gaan en moeilijkere constructies maken, of takken aan elkaar binden. Zo krijgen kinderen inzicht in hoe iets wel of niet op elkaar blijft staan, en hoe je stevige verbindingen maakt. Door materiaal te knopen, te lijmen of in elkaar te klikken, merken ze hoe je verbindingen terug kunt verbreken of soms niet meer loskrijgt. Magnetisme en evenwicht zijn ook bijzonder boeiende begrippen om te ontdekken.
Zo speel je erop in:
- Blokken vind je in verschillende soorten en materialen. Maar je kan ook bouwen met takken in de tuin, met lege potjes en dozen, buizen, kussens, enzovoort.
- Bij grotere kinderen helpt het rijgen met oude knopen, kralen en touw de ontwikkeling van hun fijne motoriek. Met lijm en karton kunnen ze blijvende constructies maken.
Verstoppen en bedekken
Kinderen kwijt? Kijk eens achter het gordijn of onder de tafel. Kinderen houden van verstoppen. Niet alleen zichzelf — ook poppen, knuffels, speelgoed worden verstopt, en een doos is geen goede doos als ze er niet zelf eens in kunnen kruipen. Hierdoor groeit het inzicht dat ook als je iets niet meer ziet, het toch niet weg is. Ook leren ze omgaan met de spanning van verstoppen en vinden of gevonden worden.
Zo speel je erop in:
- Haal wat lakens, dunne doeken of oude gordijnen boven, waarmee de kinderen tenten en kampen kunnen bouwen door ze over een tafel of een stoel te draperen. Bij peuters zijn half doorschijnende sjaals al erg spannend om je in te verstoppen.
- Gooi grote dozen niet weg, maar maak er een speelhuis van door er een deurtje en venster uit te snijden.
- In een sok laat je je hand verdwijnen; je krijgt een sokpop in de plaats.
- Leg voor de allerjongsten wat speeltjes onder plastic kommen of emmers en laat hen ontdekken wat er onder zit. Voor grotere kinderen mag het wat spannender zijn: voor hen kun je bijvoorbeeld een voeldoos maken.
Een kalender vol speelideeën
De speelschema’s komen het meest tot uiting tussen de leeftijd van 0 en 6 jaar. Hoe ouder kinderen worden, hoe meer schema’s ze gaan combineren tot ingewikkelde handelingen. Geniet van elke fase, en ga mee in hun spel. Want spelen is leren voor later.
Leuke speeltip: VCOK vzw ontwikkelde voor de kinderopvang van peuters en kleuters een buitenspeelkalender met 30 eenvoudige ideeën gebaseerd op de speelschema’s. Deze kan je ook thuis gebruiken. De kalender kost 10 euro en de volledige opbrengst gaat naar ‘De warmste week’.
Met dank aan Veerle Derave, educatief medewerker bij VCOK.
