Spelen wordt moeilijker voor kinderen: angsten om het verkeer, verloren lopen, weggelokt worden, blessures en ziek worden door het slechte weer, houden kinderen vaak binnen. Als ze buiten mogen, horen veel kinderen vooral: ‘pas op’, ‘nee, je kleren worden vuil of ‘doe dat niet, je gaat je pijn doen’. Tel daarbij de aantrekkelijkheid van schermpjes, en sommige kinderen hebben al geen zin meer om (buiten) te spelen. Toch is het als ouder belangrijk om kinderen te motiveren tot risicovol (buiten) spelen.
Spelen voor een goede ontwikkeling
Want voor de ontwikkeling van kinderen is spelen enorm belangrijk. Zowel op fysiek vlak: ze ontwikkelen hun motorische vaardigheden (vangen, gooien, mikken, afstanden inschatten …), als op sociaal vlak.
Samen spelen betekent ook compromissen sluiten, samenwerken, omgaan met anderen en ruziemaken. Bijkomend pluspunt: in de natuur spelen, bevordert zowel het zicht als het psychisch welzijn.
Vrij spel
Spelen kan veel verschillende vormen aannemen. De spelvorm met de meeste voordelen voor kinderen is vrij en risicovol spelen. Dat betekent dat kinderen hun spel zelf vormgeven en invullen, zonder (externe) regels en structuren (zoals bij een sport) en zonder (te veel) toezicht. Maar ook dat ze spannende dingen mogen doen, spel dat kan uitmonden in een kapotte knie of een gescheurde broek.
Het belang van risicovol spelen
1. Ze leren grenzen kennen
Ze leren letterlijk hun fysieke grenzen kennen en verleggen. Omdat het spel uitdagend is en ze moeten opletten, leren ze ook meer over gevaar en risico’s en welke zeker te vermijden.
2. Het prikkelt hun creativiteit
Al in de jaren 1930 werd duidelijk dat kinderen liever spelen met stokken, stenen en modder dan op een veilige, vaste speeltuin. Hoe vrijer het spel, hoe creatiever ze kunnen zijn.
3. Ze leren een boel vaardigheden
Vrij spelen leert kinderen hun intrinsieke interesses ontdekken, hoe ze beslissingen moeten nemen, problemen oplossen en regels volgen. Tegelijk leren ze relaties aangaan en onderhouden met hun vriendjes.
4. Het helpt hen omgaan met emoties
Spelen heeft impact op hoe kinderen omgaan met emoties: ze leren zich meer beheersen en hun emoties regelen. Tegelijk sterkt het kinderen in hun zelfvertrouwen en zelfwaarde: ze weten dat ze taken tot een goed einde kunnen brengen, ze geloven in hun eigen capaciteiten.
5. Ze leren falen
Kinderen vandaag voelen veel druk om te presteren, het goed te doen, ergens te geraken. Falen is geen optie meer… en dat is een probleem. Want alleen door te falen, en te leren jezelf op te rapen en opnieuw te beginnen en te oefenen tot het lukt, kan je ook effectief presteren.
6. Spelen maakt kinderen gelukkig
Tijdens spel zijn kinderen het gelukkigst, zo vertellen ze zelf. En hoe vrijer en avontuurlijker dat spel is, hoe sterker dat gevoel. Om vrij en risicovol spelen te promoten, hebben kinderen nood aan spelen uit het zicht van volwassenen, op braakliggende terreintjes, in avontuurlijke speelruimtes en speelbossen, met spijkers, hamers, stenen en wiebelige en ongelijke spelelementen.
Is dat niet gevaarlijk?
Er zijn grenzen, natuurlijk. Afhankelijk van de leeftijd, het kind én de risico’s die je als ouder aanvaardbaar acht. En er zijn verschillende risico’s: sommige zijn aanvaardbaar en andere niet. Het gaat niet om die laatste soort risico’s, met potentieel serieuze gevolgen: je laat een kleuter die nog maar net kan fietsen niet los in het verkeer en je laat een kind dat niet kan zwemmen niet alleen spelen in de buurt van water.
Maar tegelijk blijkt uit cijfers dat risico’s overschat worden, bijvoorbeeld als het gaat om afstanden of ongelijke speeltuigen. Zo’n ‘alternatieve’ speeltuin blijkt echter niet gevaarlijker dan een standaardspeeltuin, integendeel.
Uit cijfers blijkt dat er 4 keer meer ongevallen gebeuren in een standaardspeeltuin, waar alles stevig vastzit, rubberen tegels zijn voorzien, en de treden allemaal gelijk zijn, dan in een avontuurlijke speeltuin. Dat klinkt tegenstrijdig, maar de cijfers zijn consistent. Waar ligt dat dan aan? Simpel: in een avontuurlijke en risicovolle omgeving moet het kind zich focussen. De veilige standaardspeeltuin geeft een vals gevoel van veiligheid, waardoor het kind minder goed oplet en er dus meer ongevallen gebeuren.
Bovendien moeten kinderen met risico leren omgaan om net de risico’s (en hun kunnen) juist in te schatten. En om hun grenzen te leren kennen. Het is met andere woorden gevaarlijker de kinderen te veel te beschermen dan om ze ‘risicovol’ te laten spelen.
Toch niet voor de kleintjes?
De regels en risico’s zijn natuurlijk niet dezelfde vanaf elke leeftijd, maar vaste regels zijn er niet. De vaardigheden en karaktertrekken van je kind zijn belangrijkere parameters dan een vaste leeftijdsgrens.
En ja, ook peuters en kleuters kunnen risicovol spelen, onder waakzaam oog van een volwassene. Getuige daarvan is het toenemende aantal kleuterscholen met een ‘bosprogramma’ of buitenlessen.
Ook sommige scholen en stadsbesturen, zoals in Gent en Antwerpen, doen een duit in het zakje. Betonnen speelplaatsen ruimen plaats voor groene speelplekken, en speeltuigen worden vervangen door avontuurlijke spelelementen.
Vroeg begonnen is half gewonnen, zo wordt wel eens gezegd. Kinderen van kleins af aan vaardigheden aanleren zodat weten wat ze kunnen en risico kunnen inschatten, maakt dat ze sterker staan op lange termijn.
‘Er wordt gestart vanuit een zo veilig als mogelijk-benadering. Misschien is het tijd om de standaard te verschuiven, naar zo veilig als nodig’, argumenteert Tim Gill, auteur van No Fear en voorvechter van riskant spelen voor kinderen.
