Hoe help je peuters en kleuters omgaan met het verlies van een baby?

Verlies uitleggen aan een peuter

Peuters kennen een paar emoties en al enkele woorden en vooral de mensen die vaak voor hen zorgen. Als zij verdriet en pijn bij hun ouders zien, dan zullen ze dit willen oplossen. Ze komen een kusje geven, een knuffelbeer brengen, op je schoot zitten.

Om hen uit te leggen wat er is gebeurd, volstaat heel eenvoudige taal. Benoem je eigen verdriet maar benadruk dat zij dat niet veroorzaken. Benadruk ook dat je hen graag ziet.

Verlies uitleggen aan een kleuter

Kleuters kennen al meer taal, maar kunnen de concepten weg of voor altijd nog niet bevatten. Vaak zullen ze vragen ‘wanneer broertje of zusje naar huis komt’ of ‘eindelijk komt spelen’. Een boekje uit deze lijst kan helpen om het verlies duidelijk en het verdriet bespreekbaar te maken.

Welke woorden je kiest om de situatie uit te leggen speelt een rol. Probeer niet te verbloemen waarover het gaat. ‘Zusje slaapt voor altijd’ kan resulteren in een kind dat niet meer wil gaan slapen uit schrik niet wakker te worden, bijvoorbeeld.

Wat kan je dan wel zeggen? Mariken Spuij raadt aan in het boek Rouw bij kinderen en jongeren om concrete voorbeelden te geven. Dood zijn wil zeggen dat het lichaam niet meer werkt. Dat wil zeggen: niet lachen als er wordt gekieteld, niet spelen en geen pijn voelen.

Angsten vermijden is niet altijd mogelijk. Benadruk daarom dat ze altijd alles aan je mogen vragen, en neem dat ook serieus: zo kom je er sneller achter waar een kind mee worstelt.

Magisch denken

Kleuters denken nog magisch. Ze denken dat zij verantwoordelijk zijn voor wat is gebeurd: dat broertje of zusje overleden is omdat ze tegen mama hebben geroepen, bijvoorbeeld. Dit kan je ontkrachten door uit te leggen (in kleutertaal) wat er is gebeurd.

Het is meteen ook de reden om ervoor te kiezen alles (op eenvoudige wijze) uit te leggen aan het kind en niets te verzwijgen. Er wordt wel eens gevraagd ‘of een kind daarmee moet bezwaard worden’. Maar voelen dat er iets gaande iets en er niets van begrijpen, geeft net méér aanleiding tot angsten: het kind vult het dan met eigen fantasie in.

Uitbundig spelen

Kleuters verwerken verdriet via taal en spel. Hun rouw is, meer nog dan bij volwassenen, heel fluïde: een droef moment wordt afgewisseld met uitbundig spelen. Ouders kunnen daar niet altijd goed mee om: alsof het kind geen verdriet heeft. Maar voor kleuters is die afwisseling in emoties heel belangrijk en net gezond.

Steun voor peuters en kleuters na verlies

Knuffels, warmte, naar hen luisteren of gewoon samen kleuren, blokken bouwen of met de auto’s racen: dat zijn nog altijd de basisingrediënten voor een kleuter.

Voor kinderen van deze leeftijd is routine en regelmaat belangrijk. Dezelfde regels als voorheen, (grotendeels) dezelfde dagindeling, complimenten en waardering voor het kind. Stuur ze gerust naar school, ook al heb je misschien de neiging ze dichtbij te houden. Voor kinderen is die structuur net een houvast.

Opvoeden vraagt energie, en als ouder kan je het niet altijd opbrengen. Ook hier is het zaak om het netwerk in te schakelen, en eventueel tijdelijk opvang voor de kinderen te voorzien.

Onvoorziene impact

Een regressie’ of terugval in ontwikkeling mogelijk als (uitgestelde) reactie op het overlijden. Bij kleine kinderen gaat dat bijvoorbeeld om terug in de broek te plassen, niet alleen willen zijn of zich als een baby gedragen en zorg opeisen. Dit gedrag is reden om het kind extra aandacht te geven en met geduld en liefde te omringen.

Houdt het gedrag aan of ontspoort het enkele maanden na het overlijden van een broertje of zusje, dan is het geen slecht idee om professionele hulp in te schakelen, zoals een psycholoog of rouwconsulent.